Öncəki məqalələrimizdə də qeyd etdiyimiz kimi, vəsait cəlb etmək istəyən şirkətlər asanlıqla qiymətli kağızlar bazarından borc vəsait və ya əlavə kapital cəlb edə bilərlər. Çünki qiymətli kağızlar bazarı şirkətlərin vəsait cəlb edə bilməsi üçün bir neçə imkanlar təqdim edir və onlardan biri də Repo/əks repo adlanır.

Ümumilikdə isə birjada Repo/əks repo anlayışını sadə dillə desək, aşağıdakı şəkildə başa düşmək olar:

Repo: qiymətli kağızların müəyyən müddətin tamamında geri alınması şərtilə satılmasıdır.

Misal üçün fərz edək ki, sizə qısa müddətlik müəyyən həcmdə vəsait lazımdır və həmçinin siz lazımi həcmdə repo predmeti ola biləcək (marketmeykeri olan) qiymətli kağızlara maliksiniz. Lakin Siz müəyyən qısa müddətdən sonra digər mənbədən vəsait cəlb edəcəyinizi bildiyiniz üçün və yaxud digər səbəblərdən həmin qiymətli kağızlarınızı birdəfəlik satmaq istəmirsiniz.

Bəs sahib olduğunuz qiymətli kağızlara sahiblik hüququnu itirmədən, onları satmadan lazımi həcmdə vəsaiti necə cəlb edəcəksiniz?

Əlbəttə ki, siz bankdan kredit də götürə bilərsiniz. Lakin qiymətli kağızlar bazarı Sizə daha əlverişli və qısa zamanda reallaşan Repo əməliyyatlarından yararlanmağı təklif edir. Repo-nun üstünlüklərindən yararlanmaq üçün isə sadəcə hər hansı bir İnvestisiya şirkətinə müraciət edərək sifarişinizi bildirməyiniz kifayətdir.

Ümumilikdə isə Repo əməliyyatları iki fazadan ibarətdir:

1. Repo açılış əqdi

2. Repo bağlanış əqdi

Birinci fazada vəsait cəlb etmək istəyən tərəf Repo satıcısı adlanır və bir növ sahib olduğu qiymətli kağızları “girov” qoymaqla qarşı tərəfdən, yəni Repo alıcısından borc pul götürür. Milli Depozit Mərkəzi (MDM) isə müvafiq qiymətli kağızları repo satıcısının hesabında repo müddətinin sonuna kimi dondurur.

İkinci fazada isə əvvəlcədən müəyyənləşdirilmiş müddətin tamamında həmin məbləğ və əvvəlcədən razılaşdırılmış faiz dərəcəsi üzrə hesablanmış vəsait Repo satıcısı tərəfindən Repo alıcısına ödənilməlidir. Müddətin tamamında repo satıcısı bütün öhdəliklərini yerinə yetirdiyi təqdirdə, müvafiq qiymətli kağızlar “girovluqdan azad edilir” və yenidən repo satıcısının sərəncamında olur. Əks təqdirdə isə müvafiq qiymətli kağızlar MDM tərəfindən birjada satılır və repo satıcısının bütün öhdəlikləri ödənilir.

Bu əməliyyatlardan əsasən Mərkəzi Banklar və Kommersiya bankları istifadə edir. Lakin mövcud qanunvericiliyə görə Dövlət və marketmeykeri olan qiymətli kağızlara malik istənilən şəxslər bu imkanlardan yararlana bilərlər. Qeyd edək ki, repo müddəti (açılış və bağlanış əqdləri arasındakı müddət) adətən maksimum 1 aylıq olur.

Repo əməliyyatlarının üstünlükləri

Son olaraq, Repo əməliyyatlarının üstünlüklərini cəmləşdirərək onları aşağıdakı kimi qeyd edə bilərik:

1. Qiymətli kağızlara sahiblik hüququnu itirmədən vəsait cəlbi

2. Vaxta qənaət

3. Xərclərə qənaət

4. Zəmanətlilik

5. Vəsaitin tək banklardan deyil, müxtəlif mənbələrdən cəlb edilə bilməsi

Qısa müddətə vəsait cəlbi imkanları barədə daha dolğun məlumatı həmçinin İnvestisiya şirkətlərinə, və yaxud Assosiasiyamıza müraciət etməklə də əldə edə bilərsiniz.